Σεξουαλικότητα στην εφηβεία: Όταν οι επιλογές δεν γίνονται αποδεκτές από την κοινωνία

 Σεξουαλικότητα στην εφηβεία: Όταν οι επιλογές δεν γίνονται αποδεκτές από την κοινωνία…

 

Η εφηβεία είναι η μεταβατική περίοδος που οδηγεί τα παιδιά στην ενηλικίωση. Είναι το στάδιο κατά το οποίο λαμβάνουν χώρα μια σειρά από αλλαγές σε οργανικό, ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο, περιλαμβανομένης της διερεύνησης της σεξουαλικότητας.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η σεξουαλικότητα είναι μια πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης που περιλαμβάνει «το φύλο, τις ταυτότητες και τους ρόλους του φύλου, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τον ερωτισμό, την ευχαρίστηση, την οικειότητα και την αναπαραγωγή. Η σεξουαλικότητα βιώνεται και εκφράζεται με σκέψεις, φαντασιώσεις, επιθυμίες, πεποιθήσεις, στάσεις, αξίες, συμπεριφορές, πρακτικές, ρόλους και σχέσεις.

Ενώ η σεξουαλικότητα μπορεί να περιλαμβάνει όλες αυτές τις διαστάσεις, δεν βιώνονται ή εκφράζονται πάντα όλες. Η σεξουαλικότητα επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών, νομικών, ιστορικών, θρησκευτικών και πνευματικών παραγόντων».

Τα άτομα ηλικίας 11 έως 18 ετών αρχίζουν να αναπτύσσουν ορμές, να αναζητούν σεξουαλικές εμπειρίες, πειραματίζονται και σιγά-σιγά διαμορφώνουν τη σεξουαλική ταυτότητά τους, η οποία είναι μοναδική για τον καθένα. Υπάρχουν ειδικοί που θέλοντας να δείξουν την ποικιλία της διαφορετικότητας υποστηρίζουν ότι υπάρχουν τόσες σεξουαλικές ταυτότητες όσοι και οι άνθρωποι. Κατά τη διαδικασία αυτών των αλλαγών που συντελούνται σε όλα τα επίπεδα, ενδεχομένως να καταστεί ευάλωτη η ψυχική τους υγεία. Τότε η υποστήριξη που μπορούν να λάβουν από έναν ψυχολόγο εξασφαλίζει, σε μεγάλο βαθμό, τη συνολική ευημερία τους.

Παρότι ο προσδιορισμός της ταυτότητας φύλου και του σεξουαλικού προσανατολισμού δεν αποτελεί λόγο δημιουργίας ψυχολογικών προβλημάτων στους περισσότερους, οι έφηβοι που δεν εντάσσονται στα στερεοτυπικά πρότυπα, αλλά δυσκολεύονται να τα ορίσουν, είναι πιθανόν να εμφανίσουν άγχος και κατάθλιψη, να κάνουν χρήση ουσιών ακόμα και να σκεφτούν να δώσουν τέλος στη ζωή τους. Είναι δε διατεθειμένοι και αναλάβουν σημαντικά ρίσκα, τα οποία είναι πιθανόν να τους φέρουν αντιμέτωπους με σοβαρούς κινδύνους, π.χ. μη χρήση προφυλακτικών.

Τι είναι η ταυτότητα φύλου και ο σεξουαλικός προσανατολισμός;

Ταυτότητα φύλου

Ενώ παραδοσιακά αναγνωριζόταν δύο ταυτότητες φύλου (άρρεν και θήλυ), τα τελευταία χρόνια έχουν εισαχθεί όροι που προσδιορίζουν με μεγαλύτερη ακρίβεια το φύλο όπως το αντιλαμβάνεται και το βιώνει το κάθε άτομο.

Όταν η ταυτότητα φύλου ταυτίζεται με το γενετήσιο φύλο τότε τα άτομα είναι cisgender ή cis. Δηλαδή, ένα βρέφος που κατά τη γέννηση το φύλο του (sex) προσδιορίστηκε ως άρρεν, λόγω σωματικών χαρακτηριστικών, και μεγαλώνοντας νοιώθει ως άνδρας,  τότε είναι cis. Το ίδιο ισχύει και για τις γυναίκες.

Υπάρχουν όμως άτομα που δεν ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία.

Ένα μέρος του πληθυσμού δεν νοιώθει αποκλειστικά ως άνδρας ή ως γυναίκα. Κάποιοι δεν αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ούτε ως άνδρες ούτε ως γυναίκες (agender), ενώ άλλοι δεν έχουν σταθερή ταυτότητα (genderfluid), αλλά αυτή αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, από μέρα σε μέρα - δηλαδή μπορεί να βιώνουν το φύλο τους και να το εκφράζουν τη μία μέρα ως άνδρας, την επόμενη ως γυναίκα, την επομένη και ως άνδρας και ως γυναίκα, την επομένη ως κανένα από τα δύο. Τα άτομα που η ταυτότητα φύλου τους δεν ταιριάζει στη παραδοσιακή δυαδική κατηγοριοποίηση (άρρεν / θήλυ) μπορεί να περιγράψουν τον εαυτό τους και με άλλους όρους, όπως genderqueer, bigender ή demigender. 

Ένα μικρότερο ποσοστό ανθρώπων αντιλαμβάνονται το φύλο τους διαφορετικά  από αυτό που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση (transgender). Εκφράζουν το φύλο τους με τη συμπεριφορά τους και με τις ενδυματολογικές επιλογές τους. Ένα ποσοστό υποβάλλεται σε ορμονοθεραπεία ή σε χειρουργική επέμβαση, προκειμένου αυτό που νοιώθουν να ταιριάζει με την εμφάνισή τους.

Σεξουαλικός προσανατολισμός

Ο σεξουαλικός προσανατολισμός αφορά στον τύπο του ανθρώπου που έλκεται κάποιος σε σωματικό και ρομαντικό επίπεδο, ανεξάρτητα από το φύλο του.

Έτσι υπάρχουν άνθρωποι ετεροφυλόφιλοι (straight), που έλκονται σεξουαλικά από άτομα αντίθετου φύλου (sex και gender), οι ομοφυλόφιλοι (gay), που έλκονται από άτομα ιδίου φύλου, οι αμφιφιλόφιλοι (bisexual), που έλκονται και από τα δύο φύλα, πανσεξουαλικοί που επιθυμούν άτομα οποιουδήποτε φύλου (gender), fluid, που οι προτιμήσεις τους έχουν διακυμάνσεις, queer που δεν περιορίζονται στην ετεροφυλοφιλία. Όσοι δεν έλκονται από άλλους ανθρώπους χαρακτηρίζονται ως ασεξουαλικοί (asexual).

Η σεξουαλική ανάπτυξη αρχίζει πριν από την εφηβεία, αλλά ο προσανατολισμός ανακαλύπτεται σταδιακά κατά τη διάρκεια και μετά από αυτήν. Για ορισμένους είναι μια διαρκής αναζήτηση και πειραματισμός. Τα τελευταία χρόνια ο προσδιορισμός του φύλου από τους εφήβους ξεφεύγει σε μεγάλο ποσοστό από το δίπολο άνδρας-γυναίκα. Στοιχεία δείχνουν ότι στις δυτικές κοινωνίες εκείνοι που εντάσσουν τον εαυτό τους στους μη ετεροφιλόφιλους έχει αυξηθεί τουλάχιστον κατά 4-5% και στις ηλικίες των 25-35 ετών συνολικά μπορεί να ξεπερνούν το 20%. Ωστόσο, παραμένει άγνωστο εάν η αύξηση αυτή είναι πραγματική ή εάν η αποδοχή της κοινωνίας τους έχει απελευθερώσει και επιτρέψει να εκφράσουν τις σεξουαλικές προτιμήσεις.

Παρότι δεν υπάρχει "σωστή" ή "λάθος" σεξουαλικότητα και η προτίμηση δεν θα έπρεπε να δημιουργεί ψυχολογικά προβλήματα, υπάρχουν έφηβοι που εξαιτίας των επιλογών τους η οικογένεια και το φιλικό/κοινωνικό περιβάλλον τους αντιμετωπίζει άσχημα, χωρίς κατανόηση και υποστήριξη. Υπό αυτές τις συνθήκες είναι πολύ πιθανόν να αρχίσουν να νοιώθουν διαφορετικοί, στο περιθώριο, έξω από τους κανόνες και τις νόρμες, να βιώσουν διακρίσεις, και να αναπτύξουν ψυχικά νοσήματα.

Σύμφωνα με αμερικανική έρευνα σε σχεδόν 34.000 ΛΟΑΤΚΙ νέους ηλικίας 13 έως 24 ετών, το 73% βίωναν συμπτώματα άγχους, το 58% κατάθλιψη, το 45% είχαν τάσεις αυτοκτονίας με το 14% αυτών να το είχαν επιχειρήσει. Μεταξύ των τρανσέξουαλ ατόμων το ποσοστό των νέων που είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει ανερχόταν στο 20%.

Αιτίες διατάραξης της ψυχικής υγείας

Ενώ οι ετεροφυλόφιλοι είναι αρεστοί από την κοινωνία, οι ΛΟΑΤΚΙ νέοι συχνά παλεύουν για να κατακτήσουν την αποδοχή. Ισχυρότατο και τον πιο καθοριστικό κλονισμό της ψυχικής τους υγείας φέρνει αρχικά η κριτική της οικογένειας και η άρνηση να τους δεχθεί και να τους υποστηρίξει. Στη συνέχεια η απομάκρυνση φίλων και η σκληρή αντίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος (ιδίως στις επαρχιακές πόλεις όπου οι αντιλήψεις είναι αναχρονιστικές) που περιλαμβάνει προπηλακισμούς, απειλές ακόμα και άσκηση σωματικής βίας, τους “κοστίζει” ψυχικά.

Τα τρανς άτομα βιώνουν ακόμα μεγαλύτερη πίεση, αφού έχουν αφενός να αντιμετωπίσουν την κοινωνία, αλλά παράλληλα δυσφορούν μέσα στο ίδιο το σώμα τους, οπότε είναι πιθανότερο να νοιώθουν θυμό, θλίψη ή δυστυχία, λύπη, φόβος, αμηχανία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενοχή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα αισθήματα αυτά δεν μπορεί να τα βιώνουν και οι ΛΟΑΤΚΙ νέοι.

Τρόποι πρόληψης και αντιμετώπισης

Η μεθοδική και συγκροτημένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση μπορεί να θωρακίσει τον συναισθηματικό κόσμο, και να χτίσει ισχυρούς δεσμούς μεταξύ γονέων-παιδιών/εφήβων, ώστε αυτά να έχουν την οικειότητα να τους εκμυστηρεύονται τους προβληματισμούς τους και να αναζητούν σε αυτούς τις απαντήσεις στις απορίες τους.

Όμως οι γονείς δεν έχουν πάντοτε τις γνώσεις, την άνεση, την υπομονή, τον χρόνο να ασχοληθούν ή ίσως ούτε την επιθυμία να υποστηρίξουν τις επιλογές των εφήβων, οπότε αυτοί στρέφονται αργά ή γρήγορα σε κοινότητες που τα μέλη τους μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες, προβληματισμούς, κακή συμπεριφορά από την κοινωνία. Με τα άτομα που αντιμετωπίζουν τις ίδιες καταστάσεις νιώθουν ασφάλεια, ηρεμία και άνεση, βρίσκουν κατανόηση και στήριξη, μαθαίνουν, ανταλλάσουν απόψεις, αναζητούν λύσεις.

Οι αρνητικές, ωστόσο, εμπειρίες (ακόμα και μία μόνο) είναι πιθανόν να προκαλέσουν ψυχικά τραύματα, τα οποία μπορεί να επηρεάσουν ακόμα και βασικές πτυχές τις καθημερινότητας, όπως ο ύπνος. Οι έφηβοι που χρειάζονται περισσότερη και πιο μεθοδευμένη υποστήριξη πρέπει να απευθύνονται σε επαγγελματίες, προκειμένου να θωρακίσουν την ψυχική υγεία τους και να νιώσουν περήφανοι για τη σεξουαλική τους ταυτότητα και για τις επιλογές τους. Μόνο αυτοί έχουν τις γνώσεις και τον τρόπο να ανακαλύπτουν τους λόγους που οδηγούν στα ψυχολογικά ζητήματα που δεν επιτρέπουν στους εφήβους, αλλά και στους ενήλικες, να χαρούν τη ζωή τους και όχι μόνο τη σεξουαλική. Τους μαθαίνουν πώς να αγαπούν και να αποδέχονται τον εαυτό τους, αλλά και να προστατεύουν την ψυχολογία τους ώστε να μην επηρεάζονται από τις απόψεις και την αρνητική συμπεριφορά της κοινωνίας στο σύνολό της και όχι μόνο των μελών που την απαρτίζουν, αλλά και της πολιτείας.

Σε κανέναν δεν αξίζει να του φέρονται διαφορετικά. Όλοι θα πρέπει να μπορούν να ζουν χωρίς φόβο για το ποιοι είναι και ποιον επιθυμούν.