Επιθετική συμπεριφορά παιδιών: Πότε χρήζει αντιμετώπισης;

Επιθετική συμπεριφορά παιδιών: Πότε χρήζει αντιμετώπισης;

Οι βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές των παιδιών αποτελούν τα τελευταία χρόνια ένα ανησυχητικό κοινωνικό φαινόμενο και έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην υγεία και την ασφάλεια των ιδίων, των μελών της οικογένειας και των ατόμων του κοινωνικού περιβάλλοντός τους.

Ένας σημαντικός αριθμός παιδιών συμπεριφέρεται επιθετικά από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, έχοντας περισσότερες πιθανότητες να γίνουν έφηβοι με προβλήματα επιθετικότητας, να εθιστούν σε ουσίες και να εξελιχθούν σε βίαιους ενήλικες. Η πρόβλεψη και η πρόληψη μπορούν, ωστόσο, να χτίσουν χαρακτήρες ήρεμους, με ικανότητες διαχείρισης των συναισθημάτων που οδηγούν σε τέτοιες συμπεριφορές.

Γι’ αυτό ο έγκαιρος εντοπισμός της επιθετικής συμπεριφοράς από τους γονείς και η λήψη μέτρων αντιμετώπισής της μειώνει τον κίνδυνο επιδείνωσής της με την πάροδο του χρόνου.

Στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύς λόγος για τα περιστατικά bullying όχι μόνο στα σχολεία αλλά ακόμα και στους δρόμους. Οι καταγγελίες για εκφοβισμό έχουν φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα. 

Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αφενός αναρωτιούνται γιατί έχει δοθεί τόση έκταση στο θέμα, αφού και οι ίδιοι έχουν βιώσει περιστατικά επιθετικής και βίαιης συμπεριφοράς στα νεανικά τους χρόνια, τα οποία ξεπερνούσαν χωρίς παρεμβάσεις από τρίτους, αφετέρου αναγνωρίζουν ότι έχουν αυξηθεί σε αριθμό αλλά και σε βιαιότητα.

Οι νεότεροι ζουν μια διαφορετική πραγματικότητα, βιώνοντας εκφοβισμό τόσο στον πραγματικό όσο και στον εικονικό κόσμο του διαδικτύου. Ξυλοδαρμοί, σωματικές και λεκτικές επιθέσεις, εξευτελισμοί, συναισθηματικοί εκβιασμοί… Όλα αυτά θα μπορούσαν να περιοριστούν εάν οι γονείς, οι δάσκαλοι και γενικά οι φροντιστές των παιδιών αναγνώριζαν εγκαίρως την επιθετική συμπεριφορά, την κατανοούσαν και λάμβαναν μέτρα προτού αυτή εξελιχθεί και μεταμορφώσει τα παιδιά σε εφήβους και κατόπιν σε ενήλικες που δρουν με βιαιότητα προς κάθε έμβιο όν χωρίς να υπολογίζουν τον πόνο που προκαλούν ούτε τις συνέπειες που έχουν οι πράξεις τους.

Πώς αναγνωρίζεται η επιθετική συμπεριφορά

Κάθε μικρό παιδί έχει ήπια, ακούσια επιθετικά ξεσπάσματα μέχρι να αποκτήσει την ικανότητα του αυτοελέγχου και επικοινωνιακές δεξιότητες, δύο πυλώνες που επιτρέπουν την ήρεμη διεκδίκηση και κατάκτηση. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχει πάντα την πρόθεση να βλάψει, να κάνει κακό στον συμπαίκτη του, στον φίλο του. Υπάρχουν ωστόσο κάποια παιδιά που αρέσκονται να χτυπούν άλλα άτομα ή να επιτίθενται λεκτικά, αντλώντας ευχαρίστηση από την πράξη τους και την ταπείνωση  των άλλων.

Πιθανότερο να έχουν εχθρική επιθετικότητα είναι τα παιδιά με δύσκολη ιδιοσυγκρασία, χαμηλότερο του μέσου όρου IQ, νευροψυχολογικά προβλήματα υγείας, (π.χ. διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας και αυτισμός), με άγχος, ανασφάλεια, θυμό ή απογοήτευση, με δυσκολία να συνάψουν φιλικές σχέσεις ή να εκφράσουν τις επιθυμίες τους. Επίσης, όσα έχουν δεχθεί επιθετική ή βίαιη συμπεριφορά, είναι θύματα εκφοβισμού, έχουν υποστεί εγκεφαλική βλάβη, έχουν εκτεθεί σε βία μέσω ηλεκτρονικών παιχνιδιών ή ταινιών, καθώς και όσα ζουν σε συνθήκες φτώχειας και απώλειας στήριξης από την οικογένεια.

Ποια η σχέση επιθετικής συμπεριφοράς και bullying 

Η επιθετική συμπεριφορά μεταξύ δύο ατόμων (παιδιών, εφήβων, ενηλίκων) ίσης δύναμης που δεν έχει σκοπό να βλάψει, δεν αποτελεί bullying (εκφοβισμό). Σίγουρα είναι μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά που χρήζει καθοδήγησης για την αποβολή της, αλλά δεν είναι bullying.

Το bullying είναι ένας πολύ συγκεκριμένος τύπος επιθετικής συμπεριφοράς. Οι πράξεις γίνονται σκόπιμα για να πληγώσουν/βλάψουν/πονέσουν ψυχικά ή σωματικά πιο αδύναμα άτομα ή ομάδες ατόμων (μικρότερης ηλικίας, σωματικής δύναμης, δημοτικότητας, αριθμού κλπ) άμεσα ή έμμεσα. Για παράδειγμα, ένα σωματώδες παιδί σπρώχνει σκόπιμα ένα πιο αδύνατο για να πέσει και να χτυπήσει. Ενδεχομένως να τον κοροϊδέψει κιόλας, ασκώντας του παράλληλα και ψυχολογική βία. Μπορεί, όμως, να μην αγγίξει ούτε μια τρίχα από τα μαλλιά του, ούτε να του επιτεθεί λεκτικά, αλλά απλώς να τον περιθωριοποιήσει, να το εξαιρέσει, απομακρύνει από ομάδες, από φιλικές παρέες και από παιχνίδια, προφασιζόμενος ανύπαρκτους άγραφους κανόνες.

Πότε η επιθετικότητα χρήζει παρέμβασης 

Όλα τα παιδιά παρουσιάζουν περιοδικά επιθετική συμπεριφορά, την οποία χρησιμοποιούν ως εργαλείο για να κατακτήσουν αυτό που θέλουν. Δεν αποκλείεται και να εκφοβίσουν κάποια φορά ένα πιο αδύναμο άτομο. Αυτό δεν σημαίνει ότι η συμπεριφορά τους είναι εχθρική και ότι χωρίς παρέμβαση θα εξελιχθούν σε βίαιους εφήβους ή ενήλικες. 

Αντίθετα, τα παιδιά που η επιθετική συμπεριφορά

- αποτελεί πηγή ευχαρίστησης

- επαναλαμβάνεται τακτικά

- διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα

- επιδεινώνεται

- προκαλείται από ασήμαντους λόγους

- υποχωρεί δύσκολα ή αργά                                       

- προκαλεί τραυματισμούς

- δημιουργεί συγκρούσεις στην οικογένεια ή στο σχολείο

είναι εκείνα που πρέπει να τους προσφέρεται βοήθεια. Γιατί η ανάγκη τους για εξουσία βλάπτοντας τους άλλους δεν θα υποχωρήσει μεγαλώνοντας, αλλά θα γιγαντωθεί.

 

Κατανόηση της επιθετικότητας

Υπάρχουν κάποιοι προστατευτικοί παράγοντες οι οποίοι μειώνουν την πιθανότητα να εκδηλώσουν τα παιδιά επιθετική συμπεριφορά. Τέτοιοι είναι η καλές οικογενειακές σχέσεις, η κοινωνικοποίηση, η επιτυχία στο σχολείο ή/και σε εξωσχολικές δραστηριότητες και η ανάγκη του «ανήκειν».

Οι γονείς και όσοι ασχολούνται με την ανατροφή και εκπαίδευσή τους θα πρέπει να αξιολογούν τη συμπεριφορά τους και να γνωρίζουν πώς πρέπει να αντιδράσουν εάν διαπιστώσουν ότι αυτή ξεφεύγει από τα όρια.

Αρχικά θα πρέπει να διατηρούν την ψυχραιμία και τον αυτοέλεγχό τους, ώστε να αντιδρούν  στη συμπεριφορά του παιδιού τους με ήρεμο τρόπο. Η αρνητική συμπεριφορά επιδεινώνει το πρόβλημα, ενώ η εστίαση στη θετική σε συνδυασμό με τον έπαινο και την επιβράβευση βοηθά στο χτίσιμο της αυτοεκτίμησης και της καλής σχέσης με την οικογένεια και τους δασκάλους.

Τα περιστατικά επιθετικότητας που έχουν ως στόχο την προσέλκυση της προσοχής των γονέων ή των δασκάλων θα πρέπει να αγνοούνται. Αντιθέτως, κάθε θετική συμπεριφορά θα πρέπει να βρίσκει ανταπόκριση, ώστε να μαθαίνουν ότι  μόνο έτσι θα κερδίζουν την προσοχή τους.

Τέλος, η οριοθέτηση της αποδεκτής συμπεριφοράς και η συνέπεια στα όρια αυτά  είναι καθοριστικής σημασίας για την ενίσχυση του αισθήματος ασφάλειάς τους.

Είναι δεδομένο ότι η επιθετικότητα έχει δια βίου αρνητικές επιπτώσεις, τόσο στα ίδια τα παιδιά όσο και στον περίγυρό τους. Τα παιδιά με έντονο θυμό, ακραία ευερεθιστότητα και παρορμητικότητα, που απογοητεύονται και χάνουν την ψυχραιμία τους εύκολα, θα πρέπει να βοηθούνται από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, οι οποίοι μπορούν να τα μάθουν πώς να αναγνωρίζουν και αντιμετωπίζουν τα συναισθήματα και τα προβλήματα που τα απασχολούν,  να εκφράζονται με ήπιους τρόπους ώστε να γίνονται αντιληπτές οι επιθυμίες τους από τους άλλους, να διεκδικούν με θεμιτά μέσα ό,τι επιθυμούν, αλλά και να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους.